Bir Şahsiyet Bir Eser – Cihan Malay / 2024 Mayıs / 138. Sayı

İş ahlakı, iş hayatında karşılaşılan temel ahlaki açmazları engelleyen ahlaki bir pusula görevi görür.

ADALET

İş ahlakı çalışmalarında çalışanlara eşit ve adil muamelede bulunulmasını öngören bir yaklaşımdır.

ADİL FİYAT

Adil fiyat, aldatma ve hile gibi durumlar söz konusu olmadan cari piyasadaki fiyat.

AHDE VEFA

Bu ilkeye göre bir sözleşmenin tarafları her durumda sözleşmeye bağlı kalmalı ve bu sözleşmenin şartlarına riayet etmelidir.

AHLAKİ KÖRLÜK

Kendisi gibi düşünmeyen, inanmayan insanların gayri ahlaki tutum ve davranışlarını gördüğü halde görmezden gelen anlayış biçimini ifade etmek için kullanılır.

AHLAKİ MUHAKEME

Ahlaki muhakeme ile birey, ahlaklı olarak nitelendirilenin hangi ölçüte göre ahlaklı; ahlaksız olarak nitelendirilenin de hangi ölçüte göre ahlaksız olarak tanımlandığını bilir.

ALDATICI REKLAMLAR

Sunulması da dâhil olmak üzere herhangi bir şekilde yöneltildiği veya ulaştığı kişileri yanıltan veya yanıltması muhtemel olan reklamlar anlamına gelmektedir.

ALDATICI UYGULAMALAR

Eksik ya da yanlış bilgi ile ya da bilginin sunuluş şekli ile tüketicinin normal koşullarda almayacağı kararlar vermesine neden olan, etkileyip yanlış yönlendiren ticari uygulamalar.

ASGARİ ÜCRET

Asgari ücret emeğin belli bir sınırın altında satın alınamayacağını belirtmektedir. Bu sınır her yıl işçinin ve çalışanın gıda, barınma, sağlık, ulaşım gibi temel ihtiyaçlarını, belirlenen dönem içerisinde minimum düzeyde karşılayabilmesine imkân verecek şekilde hesaplanır.

AST-ÜST İLİŞKİSİ

Üstün astın kapasitesinin farkında olması ve sağlıklı bir iletişim kanalının devamlı surette açık olması oldukça önemlidir.

Ast-üst ilişkisinde üstün adil bir davranış şekline sahip olmasının yanı sıra kişilerin hata yapabilme ihtimallerinin işin doğasında var olduğunun unutulmaması da önemlidir.

AŞIRI İŞ YÜKÜ

Aşırı iş yükü, çalışanın görev ve rollerin kapasitesini zorlayacak kadar fazla olması olarak tanımlanabilir. Az insan kaynağı ile çok iş yapma amacının güdüldüğü aşırı iş yükü altında çalışan bireylerde görevlerin tam olarak yerine getirilememesi, stres duygusu, yorgunluk ve performansta azalma gibi verimsizliğe neden olabilir.

AYRIMCILIK

Ayrımcılık, davranışlarda fark gözetme veya farklı davranmadır.

BEDAVACILIK SORUNU

Bedavacılık sorunu, grup üyelerinden birinin üzerine düşen görevi yerine getirmemesi veya getiriyor gibi yapmasını ifade etmektedir.

ÇAKMA ÜRÜN

Çakma ürün, marka değeri yüksek, pahalı ürünlerin taklitleri olan ürünlere denir. Çakma ürün üreticileri, ürünün taklidini yaparak haksız kazanç elde etmektedirler.

ÇALIŞMA AHLAKI

Çalışma hayatında herkesin bireysel tercihlerine göre değil de kurumda uyulması gereken ahlaki standartlara göre hareket etmesi.

ÇALIŞMA KOŞULLARI

Çalışma koşulları, işçi ve işveren arasında kurulan iş ilişkisinden kaynaklanan ve işin yerine getirilmesi sürecinde tarafların tâbi oldukları hak ve borçların tümü şeklinde ifade edilebilir. İş görme ve bunun karşılığında ücret ödenmesi, yıllık izin süreleri, öğle dinlenmesi, evlenme ve doğum yardımları vb. gibi haklar.

DOĞRULUK

Bireyin, söylem ve eyleminde doğruluğu benimsemesi ve buna göre yaşam sürmesi beklenir ve telkin edilir.

EHLİYET/LİYAKAT

Ehliyet, bir işi ya da bir mesleği yapmak için gereken bilgi, beceri, fiziksel özellik ya da görevin gerektirdiği donanıma sahip olmayı ifade etmektedir. Liyakat ise bir kimsenin işin gereğini yerine getirecek bilgi ve tecrübeye sahip olmasını ifade etmektedir.

EMANET

İnsanların kazandığı servetin bir emanet olduğu, bu emanetin Allah’ın rızasına uygun bir şekilde sarf edilmesinin emanete riayet olarak kabulü de İslamiyet’in önemli bir ilkesidir.

ETİK BEKLENTİ

Yöneticilerin çalışanların başta özel hayatı olmak üzere kişilik bütünlüğünü sağlayan unsurlara saygı göstermeyi kendilerine ilke edinmeleridir.

FAHİŞ FİYAT

Fiyatların normalin dışında çok yüksek olmasını ifade eden kavramdır.

FARKLILIKLARIN YÖNETİMİ

Farklılıklarından ortaya çıkan sorunları dengelemeye çalışırken aynı zamanda bu farklılıkları bir avantaj olarak görmek olarak tanımlanabilir.

GÖREV AHLAKI/MESLEK AHLAKI

Meslek ahlakı, belli bir meslek grubu içerisinde yer alan kişilerin mesleklerini yaparken uymaları gereken ahlaki ilkeler bütünüdür.

GÜVEN

Bireyin söylem ve eylemlerinden diğer fertlerin veya toplumun zarar görmemesidir..

HAKSIZ REKABET

Bir kişi veya kurumun herhangi bir konuda diğer kişi veya kurumlara zarar verici davranışlarına haksız rekabet denir.

HELAL ve HARAM BİLİNCİ

İslam helal yoldan kazanç ile helal yola harcamaya büyük önem vermiştir. Müslüman iş ve ticaret hayatında neyin helal neyin haram olduğuna dair bir bilgiye sahip olmalıdır.

HESAP VEREBİLİRLİK

Hesap verebilirlik, kendilerine yetki ve sorumluluk verilen kişilerin yaptıkları faaliyetlerle ilgili bilgi verme zorunluluğu. Hesap verme sorumluluğuyla birlikte sorumlu olanın üzerine düşen yükümlülükleri yerine getirip getirmediği değerlendirilmektedir.

HİLELİ MAL ve HİZMET ÜRETİMİ

Mal ve hizmetlerin kalitesine gerekli özenin gösterilmemesi, yanıltıcı sonuçlar doğurabilecek aldatıcı bir şekilde ürün üretimi ya da hizmetlerin gerçekleştirilmesidir.

İHSAN

Bir işi en iyi şekliyle yapmak veya bir kimseye iyilikte bulunmak anlamına gelir.

İNSANİ ÜCRET

Çalışan için insani ve onurlu bir yaşam sürme imkânı verecek, fiziki ihtiyaçları yanında sosyo-kültürel ihtiyaçlarını da yeterli düzeyde karşılayabilecek bir ücreti ifade eder.

İŞ AHLAKI

İş ahlakı, genel ahlak kurallarının iş hayatında uygulanmasını içermektedir.

İŞ BÖLÜMÜ

İş bölümü, çalışanların bir alanda ya da bir konuda uzmanlaşması için işlerin küçük parçalara ayrılması ve çalışanların bilgi, beceri ve yeteneklerine göre işlere dağıtılmasıdır.

İŞ SAĞLIĞI ve GÜVENLİĞİ

İş sağlığı; iş yerinde sağlıklı bir yaşam için gereken sağlık kurallarından, iş güvenliği ise çalışanlara ve işletmeye yönelik tehlikelerin ortadan kaldırılması için gerekli teknik kurallardan oluşmaktadır.

İŞLETME SIRLARININ KORUNMASI

Sınırlı sayıda kişi tarafından bilinen, ekonomik faydası olan, bu sebeple üçüncü kişiler tarafından bilinmesinde sakınca bulunan bilgi ve belgeler ticari sır olarak tanımlanmaktadır.

İŞ YERİNDE ŞİDDET

İş yerinde şiddet davranışları sözel, fiziksel ya da psikolojik olarak gerçekleşebilir.

İŞ YERİNE SADAKAT

Bireyin kişisel çıkarlarından ziyade kurumun amaç ve değerlerini kabul etmesidir.

İYİ NİYET

İşçinin iyi niyeti, kendisine tahsis edilmiş işi en iyi şekilde yapmasıdır. İşverenin iyi niyeti, işçisinin hakkını fazlasıyla ve zamanında ödemek, onun lehine kararlar verebilmektir.

KRİZ YÖNETİMİ

Olası bir kriz durumunda kriz sinyallerinin alınıp değerlendirilmesi, krizi en az zararla atlatabilmek için gerekli tedbirlerin alınarak planlı ve sistematik uygulamaların yapıldığı faaliyetler bütünüdür.

KURUM KÜLTÜRÜ

Kurum kültürü, söz konusu kuruma özgü, kurum çalışanları tarafından paylaşılan ve nasıl davranılması gerektiğini şekillendiren davranışlar, tutumlar ve değerlerdir.

MENTÖRLÜK

Herhangi bir konuda daha deneyimli veya daha bilgili bir kişinin o konu ile ilgili daha az tecrübeli veya daha az bilgili bir kişiye yardım ve rehberlik ettiği karşılıklı bir ilişkidir.

NEPOTİZM

Kişinin işe alımlarda kendi akrabalarına ve soy olarak bağlı olduğu kimselere yönelik uyguladığı bir pozitif ayrımcılıktır.

POZİTİF AYRIMCILIK

Farklı davranmayı gerektirecek özelliklere sahip olan kişilere diğerlerinden farklı davranmak ayrımcılık yapma kuralında istisnai bir durum olarak değerlendirilmektedir.

TAĞŞİŞ

Bir şeyin içine başka bir şey karıştırma ve onun saflığını bozma anlamına gelmektedir. Örneğin bala glikoz katma veya saf zeytinyağına çeşitli bitkisel yağlar ilave etme işlemi.

TÜKETİCİ HAKLARI

Tüketici hakları, tüketicinin aldatılmasına ve yanlış karar vermesine yol açacak bütün konularda bilgilendirilmesi ve haklarına sahip çıkabilecek duruma gelmesidir.

ÜCRET TATMİNSİZLİĞİ

Ücret tatminsizliği, çalışanın çalıştığı işe karşılık elde ettiği ücretin adaletli olmadığı düşüncesinden kaynaklanan bir tatminsizlik durumudur. Bu durum; çalışanın işe karşı ilgisinin azalmasına, daha sonra performans düşüklüğüne yeni işe geçmeye neden olmaktadır.

VASIFLI İŞ GÜCÜNÜ TUTMA ve CEZBETME

Nitelikli iş gücünü cezbetmek ve işletmede kalmalarını sağlamak günümüz işletmelerinin en önemli amaçlarındandır.

VERİMLİLİK

Verimlilik, bir iş veya görevin ne kadar etkili yapıldığının ölçüsüdür.

YETKİNLİK

Kişiyi üstün performansa taşıyan, bilgi, beceri ve zihinsel süreçleri de içeren her türlü özellik şeklinde ele alınabilir.

YÖNETİCİ AHLAKI

Yöneticilerin kurumsal imaj, sosyal sorumluluk ve organizasyonun iç işleyişinde sahip olduğu yetkileri kişisel hırs ve kaygılardan uzak bir şekilde gerçekleştirilmesi gereken davranışları gerçekleştirmesi durumudur.

YÜKÜMLÜLÜK

Yükümlülük, bir kişinin sadece yapması gereken şeyleri değil yapmaması gereken şeyleri de kapsayabilir. Yükümlülükler belli bir hareket tarzının sınırlarını çizerek kişiye kısıtlamalar ve mecburiyetler getirebilir.

————————

İş Ahlakı Sözlüğü

Editörler Lütfi Sunar & Emrah Yağmurlu, İGİAD, I.Baskı, Mart 2022.