Kapak Dosya – Mahmut Varhan / 2013 Temmuz / 8. Sayı

Âlemlerin Rabbi olan Allah’a hamdolsun. Allah’ın Rasûlü’ne, onun âline, ashabına ve kıyamete kadar ona tâbi olan mü’minlere salât ve selam olsun.

Orucun Hikmetleri

Oruç ibadetinin ferdi, ictimai, bedeni, rûhi, sıhhi ve terbiyevi pek çok hikmetleri bulunmaktadır. Bu hikmetlerden sadece birkaç tanesi şunlardır:

1- Takva: Allah Sübhânehû ve Teâlâ’nın yaratıp dünyaya gönderdiği insanın, dünyadaki en büyük gayesi yaratıcısına itaat etmektir. Yani emirlerini yerine getirip, yasaklarından kaçınmak suretiyle takva dairesinde yaşamaktır. Allah Sübhânehû ve Teâlâ bu konuda insanı başıboş bırakmamış, aksine ona kitaplar indirip, rasuller göndererek nasıl yaşamaları gerektiğini onlara bildirmiştir.

Her ne kadar Kur’an-ı Kerim bütün insanları müjdeleyip korkutmak, hepsini Allah’a davet etmek için inmiş ise de ancak Allah Azze ve Celle, sadece takva dairesinde yaşayanların ondan faydalanabileceğini, onunla sadece bunların hidayet bulacağını açıklamıştır. Ayet’i kerimeye kulak verelim: “Elif, lâm, mim. Bu, o kitaptır ki onda (Allah tarafından gönderildiğinde) hiç şüphe yoktur. Takva sahipleri için bir hidayettir.” (Bakara: 1-2)

İnsanın kendisi vesilesiyle takvayı kazanacağı, insanı takvaya götüren en önemli sebeplerden biri de hiç şüphesiz oruçtur. Zira Rabbimiz Celle Celâluhû emretti diye normal zamanlarda mübah olan en tabii ihtiyaçlarını terk eden insanın, Allah’ın yasak kıldığı şeylerden uzaklaşıp emrettiği şeyleri yerine getirmesi gayet tabii ve daha kolaydır. Bundan dolayı diyebiliriz ki oruç, haramları terk etmek ve emirleri yerine getirmek için bir alıştırma ve bir idmandır.

İnsanoğlunun tabiatı üç farklı kuvvetten müteşekkildir: Bunlardan birisi meleki, diğeri şeytani, öbürü ise behimidir. Melekiyet yönünü ruh, kalp ve şeytana hizmet etmekle tefessüh etmemiş olan akıl oluşturur. Şeytaniyet yönünü nefis ve onun hizmetindeki bazı duygular oluşturur. Behimiyet yönünü ise yemek, içmek, cinsel arzuları tatmin etmek ve benzeri şeyler oluşturur. İnsanın takva dairesinde kuvvetli olması, son ikisinin birincisinin hizmetine verilmesiyle; zayıflığı ise birincisinin onların hizmetine verilmesiyle orantılıdır. İşte oruç, insandaki şeytani ve behimi yönlerin kısıtlanıp meleki yönünün hizmetine verilmesinden ibarettir.

Orucun takvaya götüren en etkili sebeplerden biri olduğuna işaret etmek için Allah Teâlâ, orucun farziyetini bildiren ayet’i kerimenin sonunda: “Umulur ki takva sahibi olursunuz” (Bakara: 183) buyurmaktadır.

2- Sabır: Âdemoğlunun imtihan edilmek için gönderildiği şu fâni dünyada, imtihanı başarıyla geçmesi için ona gerekli olan sıfatların başında sabır gelmektedir. Oruç, onu sabırlı olmaya alıştıran en etkili bir sebeptir. Zira oruç vesilesiyle en zaruri ihtiyaçlarını dahi belirli bir süre terketmektedir. En zaruri ihtiyaçlarını bile sadece Allah emrettiği için terkeden insanın, kendisine haram kılınan şeyleri terketmesi ona gayet kolay olur. İşte orucun bu özelliğinden dolayıdır ki, oruca “sabır” ismi de verilmiştir. Nitekim Allah Teâlâ’nın: “Şüphesiz sabredenlere mükâfatları hesapsız olarak ödenecektir” (Zümer: 10) ayet’i kerimesi hakkında müfessirlerin bir görüşü de buradaki “sabredenler”den maksadın, oruç tutanlar olduğudur.

3- Şükür: Oruç, nimetlerin şükrünü eda etmeye sevkeden sebeplerin başında gelir. Çünkü oruç, en önemli ve insan için en gerekli nimetler olan yemek, içmek ve cinsel arzuları tatmin etmekten nefsi alıkoymaktır. Belirli bir süre nefsi bu nimetlerden uzak tutmak, bu nimetlerin kadrini bilmeye ve kıymetini takdir etmeye vesile olur. Zira nimetlerin içinde olan ve onları kolayca elde edebilen kimse, bu nimetlerin kadrini bilmez. Bu nimetleri belirli bir süre de olsa bulamayan veya bulduğu halde onlardan istifade edemeyen kimse, bu nimetlerin ne kadar kıymetli olduğunu idrak eder. Bu da onu şükürle bu nimetlerin hakkını eda etmeye ve bu nimetleri zayi etmeksizin, veriliş maksadına uygun bir şekilde kullanmaya sevk eder. Böylece insanı insan yapan şükür makamına ulaşır.

İşte Allah Teâlâ orucun, şer‘an ve aklen farz olan nimetlerin şükrünü eda etmeye sevkettiğine işaret etmek için oruç ayetinde şöyle buyurmaktadır: “Ve umulur ki şükredersiniz.” (Bakara: 185) Orucu bize farz kılmakla bize takva ve hidayeti veren Rabbimize şükürler olsun.

4- Diğergamlık: Düşkün ve muhtaç kimselerin gözetildiği bir toplum, adalet ve rahmetin hâkim olduğu İslami bir toplumdur. Muhtaç kimseleri hakkıyla gözetebilmek için onların ihtiyaç derecelerini bilmek gerekir. Onların dertleriyle dertlenebilmek için, onların dertlerini yaşamak gerekir. İşte insanın aç ve susuz kalmasına sebep olan oruç, insanın aç ve susuz kimselerin hallerini iyice anlamasını sağlar. Böylece insan, en erdemli özellik olan diğergamlık sıfatına haiz olur.

5- Nefis Terbiyesi: İnsanoğlu için en önemli hususlardan biri de nefsini ve arzularını terbiye etmesi ve kontrol altına almasıdır. İşte bu konuda insanın en büyük yardımcısı oruçtur. Zira oruç insanın hayvani tabiatını kontrol altına alır ve şehevi arzularını kırarak dindirir. Zira nefis doyduğu zaman çeşitli şehevi arzuları temenni ederek azar. Nefis aç kaldığı zaman ise, bu arzularını düşünemez ve onlardan vazgeçer. Bu husus bütün toplumların tecrübe ettiği ve tüm ilmi verilerin tesbit ettiği bir konudur. İşte bundan dolayıdır ki, Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurmaktadır: “Sizden her kim zinaya düşmekten korkacak olursa oruç tutsun. Çünkü oruç onun için (şehevi arzularına mani olan) bir kalkandır.”⁽¹⁾ Fakat bu konuda ifrat ve tefritten sakınmak için sünnet’i seniyyede varid olduğu şekliyle oruçla nefsi terbiye etmeye gayret ederek; İslam dışı toplumlardan alınmış olan açlık şekilleriyle nefsi terbiye etmekten sakınmak gerekir.

Orucun Fazileti

Ebû Hureyre radıyallahu anhu, Peygamber efendimiz sallallahu aleyhi ve sellem’den şöyle buyurduğunu rivayet eder: “Allah Teâlâ buyurdu ki: “İnsanoğlunun her işi kendisinindir. Ancak oruç değil. Çünkü o, Benim içindir ve onun mükâfatını Ben veririm.” Oruç, günahlardan koruyan bir kalkandır. Oruç tutmaya başladınız mı oruçlu olan kimse kötü kelam konuşmasın, bağırıp çağırmasın. Biri onunla sövüşmeye veya kavga etmeye kalkışırsa, “Ben oruçluyum” desin. Muhammed’in hayatı elinde olan Zât’a yemin ederim ki, oruçlu kimsenin ağız kokusu, Allah indinde misk kokusundan daha güzeldir. Oruçlunun iki sevinci vardır: Biri iftar zamanında, diğeri de orucuyla Rabbi ile karşılaştığı andadır.”⁽²⁾

Ebû Hureyre radıyallahu anhu’dan gelen başka bir hadiste şöyle buyurulur: “İman ederek ve Allah’tan sevap bekleyerek Ramazan’da oruç tutan kimsenin, geçmiş günahları affedilir.”⁽³⁾

Allah’ın emrine uyarak bize mübah kılınan şeyleri terkeden bizler, tüm söz ve davranışlarımızda, sözlü ve fiili eylemlerimizde de Allah’ın emir ve yasaklarına riayet etmeliyiz. Özellikle bu ayı fırsat bilerek kendimizi buna alıştırmalıyız. Zaten hadisteki: “Biri ona söver veya kavga etmeye kalkışırsa “Ben oruçluyum” desin” kısmından maksat da budur.

Şayet bize haram kılınan şeyleri terketmez isek, o zaman önceden mübah olan şeyleri terketmemizin bize hiçbir faydası olmaz. Ebû Hureyre  radıyallahu anhu rivayet ediyor: Nebi sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurdular: “Kim yalan söylemeyi ve onunla amel etmeyi bırakmazsa, Allah’ın onun yemesini ve içmesini bırakmasına ihtiyacı yoktur.”⁽⁴⁾ Oruç tuttukları halde gıybet, dedikodu, yalan, aldatma ve diğer büyük masiyetlerden vazgeçmeyenlerin vay haline!

İşte günahlardan sakınarak oruç tutanları Rasûlullah sallallahu aleyhi ve sellem şöyle müjdeliyor: “Cennette, kendisine Reyyan denilen bir kapı vardır. Kıyamet gününde o kapıdan oruçlular dışında kimse giremez. (Kıyamet gününde) denilir ki: “Oruç tutanlar nerede?” Onlar da kalkarlar ve o kapıdan onlardan başka kimse giremez. Onlar içeri girdikleri zaman kapı kapatılır ve kimse içeri giremez.”⁽⁵⁾

Ramazan Ayı Arınma ve Rahmet İklimidir

Kur’an-ı Kerim’in Ramazan ayında nazil olması ve Allah Teâlâ’nın ezeli kelamında onu diğer aylardan ayırarak övmesi, onun diğer aylardan üstün ve farklı olduğunun bir işaretidir. Allah Teâlâ şöyle buyurmaktadır: “O Ramazan ayı ki, Kur’an onda indirilmiştir. (O Kur’an) insanları hidayete erdirmek, doğru yolu ve hak ile bâtılı ayırdeden hükümleri açıklamak üzere indirilmiştir.” (Bakara: 185) İşte bu ve daha başka sebeplerden dolayı Ramazan ayı her şeyi ile diğer aylardan farklı değerlendirilmiştir. Kendisinde özel ibadetlerin bulunması, yapılan ibadetlerin mükâfatının diğer zamanlarınkinden kat kat fazla olması bu ayın değerini daha farklı kılmaktadır. Bütün bunlardan dolayı Ramazan ayını ganimet bilmeli, ondan faydalanabildiği kadar faydalanmalıdır. Hz. Âişe radıyallahu anha validemiz anlatıyor: “Allah’ın Rasûlü, (ibadet hususunda) diğer aylarda göstermediği gayreti Ramazan ayında gösterirdi. Ramazan’ın son on gününde de diğer zamanlarda göstermediği şekilde gayret ederdi.”⁽⁶⁾

Bu ay rahmet ve bereketin bol bol yağdığı, azap kapılarının kapatıldığı, azgın şeytanların zincire vurulduğu ve cennet kapılarının açıldığı bir aydır. Peygamber efendimiz sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurmaktadır: “Ramazan ayının ilk gecesi gelince, şeytanlar ve cinlerin azgınları bağlanır. Cehennem kapıları kapanır ve hiçbiri açılmaz. Cennet kapıları açılır, hiçbirisi de kapanmaz ve Allah tarafından biri şöyle haykırır: “Ey hayrı isteyen! Kolları sıva. Ey şerri isteyen! Vazgeç bu ayda ondan.” Allah’ın ateşten azat ettikleri vardır ve bu da her gece olur.”⁽⁷⁾ Ne mutlu bu müjdelere kulak verip, kendisini ateşten azat edenlere!

Bütün bunları çok iyi değerlendirmemiz ve şeytanlar zincire vurulmuşken tam bir azık edinmemiz gerekir. Öyle ki onlar salındıkları zaman bambaşka bir şahsiyetle karşılaşsınlar. Bu ayda bol bol inen rahmet ve bereketten çokça yudumlamamız ve bir sonraki Ramazan’a kadar şeytanlarla mücadele edebilecek bir cephaneyle donanmamız gerekir.

Kur’an-ı Kerim’in nazil olmaya başladığı ve “Kur’an ayı” ismine bihakkın layık olan Ramazan ayında çokça Kur’an tilavet etmeli, tefekkür ve zikir ile kendimizi manevi yönden techizatlandırmalıyız. Özellikle her tarafta müslüman kardeşlerimizin şehit edildiği, müslüman bacılarımızın başına türlü türlü felaketlerin geldiği, İslam’ın ve müslümanların çeşitli girdaplarla karşı karşıya bırakılmak istendiği bugünlerde; bu korkunç bulutları dağıtıp güneşi bize göstermesi için Rabbimize çokça dua etmeliyiz. Peygamber efendimiz şöyle buyurmaktadır: “Kulun Rabbine en yakın olduğu zaman dilimi secdede olduğu andır. O halde (secdede iken) çokça dua edin.”⁽⁸⁾ Oruçlu kimsenin ve mazlumun duasının da geri çevrilmeyip kabul edileceği hadislerde sabit olmuştur. O halde rahmet ve bereketin çokça yağdığı Ramazan ayında oruçlu ve mazlum olarak başımızı secdeye koyup, Rabbimize çokça yalvarmalıyız. Olur ki başımızın üstündeki bu karanlık bulutları dağıtıp bizi aydınlık günlere ulaştırır.

Ramazan ayında yapılan bir ibadetin sevabı, diğer zamanlarınkinden daha çoktur. Peygamber efendimiz sallallahu aleyhi ve sellem’e: “Hangi sadaka daha hayırlıdır?” diye sorulduğunda; “Ramazan’da verilen sadakadır” cevabını vermiştir.⁽⁹⁾ Ramazan’da yapılan umrenin hac kadar sevabının olacağını Rasûlullah sallallahu aleyhi ve sellem şöyle beyan etmiştir: “Ramazan ayında umre yapınız. Ramazan ayında yapılan umre hacdır.”⁽¹⁰⁾ Ramazan ayında yapılan tesbihatın da diğer zamanlarda yapılandan daha çok sevabı olduğu Nebi sallallahu aleyhi ve sellem tarafından şöyle açıklanmıştır: “Ramazan’da yapılan bir tesbihat, diğer aylarda yapılan bin tesbihattan daha faziletlidir.”⁽¹¹⁾ Peygamber efendimiz de bu ayda hayır ve hasenatı çokça yapmış ve insanları bu hususta teşvik etmiştir. İbni Abbas anlatıyor: “Rasûlullah insanların en cömerdiydi. En cömert olduğu zaman da Ramazan ayı idi.”⁽¹²⁾

Bütün bunları çok iyi düşünerek elimizden geldiği, gücümüzün yettiği kadar çok ibadet etmeli ve bu vesileyle takva elbisesine bürünmeliyiz. Bilmeliyiz ki Ramazan ayı tevbe etmek için bir fırsattır, tam manasıyla Allah’a dönmek için bir fırsattır. İnsanların dinden uzaklaştırıldığı, günahların pervasızca işlendiği böyle bir zamanda takva elbisesine bürünmek için kaçırılmaması gereken bir fırsattır. Müjdeler olsun Ramazan’ın rahmet ve bereketinden bolca yudumlayanlara! Yazıklar olsun Ramazan’ın bereketinden gafil bir şekilde yaşayanlara!

Ramazan Ayına Özel Bazı Gece ve İbadetler

Bütün bunlara ilaveten Ramazan ayına özel olup onun kıymetini bir kat daha arttıran gece ve ibadetler de vardır:

Bu ayda, Kur’an’ın kendisinde indirildiği ve bin aydan daha hayırlı olan Kadir Gecesi bulunur. “Biz onu (Kur’an’ı) Kadir Gecesi’nde indirdik. Kadir Gecesi’ni sana ne bildirdi? Kadir Gecesi bin aydan daha hayırlıdır.” (Kadir Suresi: 1-3)

Peygamber efendimiz sallallahu aleyhi ve sellem bu gecenin önemini şu şekilde bize beyan eder: “Kim Kadir Gecesi’ni iman ederek ve sevabını (Allah’tan) umarak (ibadetle) ihya ederse, geçmiş günahları affolunur.”⁽¹³⁾ Başka bir rivayette ise: “Bu gecenin hayrından mahrum kalan, gerçek anlamda mahrum olmuş olur” diye belirtilir. Sabaha kadar selametli olan, rahmet ve bereket ile dolu olan, meleklerin kendisinde indiği bu geceyi melekûti bir yapıya sahip olarak geçirmelidir. Bu geceyi gaflet içinde geçirenler, bütün o senenin hayrından mahrum kalmış olurlar. Çünkü o sene için verilen bütün kaderi hükümler bu gecede indirilir. “Onda melekler ve Ruh Rabblerinin izni ile her iş için iner de iner. O, tan yeri ağarıncaya kadar selamdır.” (Kadir Suresi: 4-5)

Fakat bu gecenin hangi gece olduğu belli değildir. Ancak Ramazan’ın son on gününde olduğu kesindir. Bundan dolayı Ramazan’ın son on gününde özellikle tek sayılı gecelerinde onu aramalıdır. Rasûlullah sallallahu aleyhi ve sellem buyurdu ki: “Kadir Gecesi’ni Ramazan ayının son on gecesinin tek (sayılı) gecelerinde arayın.”⁽¹⁴⁾

Ramazan ayına mahsus ibadetlerden bir tanesi de teravih namazıdır. Peygamber efendimiz şöyle buyurmaktadır: “Kim iman ederek ve sevabını (Allah’tan) umarak Ramazan ibadetini (Teravih namazını) yerine getirirse, geçmiş günahları bağışlanır.”⁽¹⁵⁾ Başka bir hadiste Ramazan orucunu tutan, teravih namazını kılan kimsenin annesinden doğduğu gün gibi günahlardan temizleneceği müjdelenmiştir.⁽¹⁶⁾ Ne mutlu bu fırsatları değerlendirenlere!

Yine Ramazan ayına has ibadetlerden biri de itikaftır. İtikaf Kur’an ve sünnetle sabit olan çok faziletli bir ibadettir. “Mescidlerde itikafta iken hanımlarınıza yaklaşmayın.” (Bakara: 187) Hz. Âişe validemiz anlatıyor: “Rasûlullah sallallahu aleyhi ve sellem vefat edinceye kadar Ramazan’ın son on gününü itikafla geçirdi.”⁽¹⁷⁾ Rasûlullah’ın ömrünün sonuna kadar bu ibadete devam etmesi, bu ibadetin ne kadar önemli ve ne kadar faziletli olduğunu göstermektedir. Zira itikaf, mü’minin kendisinde nefsini terbiye edeceği ve Rabbine yaklaşacağı en güzel bir halvethane ve her türlü şaibeden uzak en faydalı bir uzlettir.

Bir de sadece bu ayda verilen fıtır sadakası vardır. İbni Ömer radıyallahu anhu buyurdu ki: Rasûlullah sallallahu aleyhi ve sellem, hür olsun köle olsun, kadın olsun erkek olsun bütün Müslümanlar üzerine bir sa’ (ölçek) arpa veya bir sa’ hurma fıtır sadakası olarak vermeyi farz kıldı.”⁽¹⁸⁾ Ramazan boyunca bir nevi fakirlerin hayatını yaşayan müslümanların, Ramazan’ın bitiminde de onları unutmamaları ve onlara infakta bulunmaları gayet tabii ve gereklidir. Rahmet dini olan İslam, muhtaçların ihtiyaçlarını göz önünde bulundurarak fıtır sadakasını farz kılmış ve böylece hem zenginlerin fakir kardeşlerini unutmamalarını sağlamış, hem de onları sevinç günü olan bayramda mahcub ve üzüntülü bırakmamıştır.

Sahura kalkmak da Rasûlullah sallallahu aleyhi ve sellem tarafından tavsiye edilen bir ameldir. Sahur konusunda Nebi sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurur: “Sahur yapınız. Çünkü sahurda bereket vardır.”⁽¹⁹⁾ Başka bir hadiste de şöyle buyuruyor: “Ehli kitabın orucuyla bizim orucumuzu ayıran şey sahur yemeğidir.”⁽²⁰⁾ Bu son hadis sahurun ne kadar önemli olduğunu bize gösteriyor. Sahura kalkmakla hem oruç ibadetini daha güzel ifa etmeye gücümüz olacak, hem de ehli kitaba benzemekten sakınmış ve onlara muhalefet etmiş olacağız. 

———————————–

1 Buhari,  Müslim

2 Buhari, Müslim

3 Buhari, Müslim

4 Buhari

5 Buhari, Müslim

6 Müslim

7 Tirmizi

8 Müslim

9 Tirmizi

10 Buhari

11 Tirmizi

12 Buhari

13 Buhari

14 Buhari

15 Buhari

16 Nesai

17 Buhari

18 Buhari

19 Müslim

20 Müslim