İslam Dünyasındaki Kaşifer – Cihan Malay / 2018 Eylül / 70. Sayı
Asıl adı Abbas Ebu’l-Kasım ibn Firnas bin Virdes el-Tekurinî olan Abbas İbn Firas’ın doğum tarihi hakkında kesin bir bilgi bulunmamakla beraber, 810 yılında dünyaya geldiği bir kısım tarihçi tarafından kabul edilmiştir. O, Tekuronna’da (bugünkü Ronda) yaşayan Berberi bir aileye mensuptur.
Dönemin ilim ve bilim merkezi olan Endülüs’te doğması, onun bilime olan katkılarında önemli rol oynamıştır. Orta Çağda Avrupa’nın içinde bulunduğu “karanlık dönem” olarak adlandırılan geri kalmışlığın aksine Endülüs’te İslam’ın aydınlığı yaşanmıştır. Nobel ödüllü ünlü Fransız fizikçi Pierre Curie (1903) “Endülüs’ten bize 30 kitap kaldı. Atomu parçalayabildik. Eğer yakılan bir milyon kitabın yarısı elimize ulaşmış olsaydı, bugün çoktan uzayda galaksiler arasında seyahat ediyor olacaktık” sözleriyle bu itirafını dile getirmiştir. İşte İbn Firnas da bahsedilen bu kişilerdir. Bu dönemde Endülüs’te otoriteyi elinde bulunduran Emevî Devleti tahtına 822 yılında geçen II. Abdurrahman, bilim ve teknikte gelişmenin önünü açmış ve bu alanda yetenekli kişileri desteklemiştir.
Abbas Kasım İbn Firnas’ın ilgilendiği alan astronomi (gök bilimi) olmakla birlikte, bu alan dışında birçok alanda çalışmıştır. Onun ilgilendiği alanlar arasında kimya ve fizik gibi ilim dalları da sayılmıştır. Sülfirik nitrik, nitro hidroklorik asitleri keşfetmiş, ayrıca birçok kimyevî maddeyi de ortaya çıkarmıştır. Ayrıca kaya kristallerini kesme yöntemini geliştirmiştir. O zamana kadar sadece Mısırlılar kristal kesmeyi biliyordu. Bundan sonra, İspanya Mısır’dan kuartz (kaya kristali) ihracatını bırakmıştır.[1]
O, astronomi alanında hazırladığı tablolarla (Sinhind adı vermiştir.) bu alanın gelişimine katkıda bulunmuştur. Gök cisimlerini hareketli bir şekilde gözlemleyebileceği bir planetaryum[2] yapmıştır. Bu alet ile yıldızlarla birlikte bulut ve şimşekleri de incelemiştir. Bunun yanında yazdığı şiirler de dönemin Endülüs Emevî hükümdarı tarafından beğenilerek, ödüle değer bulunmuş ve kendisine maaş bağlanmıştır.
Bilime bir katkısı da “el-Makata” adlı bir su saati tasarlayarak, Endülüs Emevî hükümdarı I. Muhammed’e sunmuş ve bu saat ile suların akış hızını ölçmüştür.
İbn Firnas, kendisine has metotlarla bir kısım kum ve taşlardan mükemmel renksiz cam yapma usûlünü de geliştirerek cam sanayinin gelişimine öncülük etmiştir. Ayrıca düzeltme kabiliyeti olan camı keşfederek gözlüğün mucidi olduğu kabul edilir.
Döneminde yaptığı birçok keşifle asından sıkça söz ettiren İbn Firnas’a, Endülüs sultanı I. Hakem tarafından, “Hakîmü’l-Endelüs” unvanını verilmiştir.
İlk Uçan İnsan
İbn Firnas, 17 Aralık 1903’te uçağın mucidi olarak görülen Wright Kardeşler’den 1023 sene önce uçmayı başararak, uçmanın mümkün olduğunu herkese ispat etmiştir. 825 yılında günümüzdeki paraşüte benzer demirden kanatların üzerini tüylerle kapladığı aletle yaptığı ilk uçuşunda tam bir başarı elde etmiş olmasa da sonraki uçuşlarında başarılı sonuç elde etmiştir.
Uçma konusundaki çalışmalarına hız vermeden devam eden İbn Firnas, İspanya’nın Kurtuba (Cordoba) kentinde 875 yılında ilerleyen yaşına rağmen bir kumaş kanat üzerine kuş tüyleri takarak en yüksek kulesinden kendini aşağıya bırakarak yaptığı ikinci uçuş denemesini yapmıştır. Kalabalık bir topluluk bu uçuşa şahitlik etmiştir. Kaynaklarda onun bu uçuşunda havada oldukça uzun bir süre süzüldüğünü anlatılmıştır (Kaynaklarda 10 dakika olduğu söylenmiştir). Bu uçuş başarılıdır ancak iniş için manevradaki yeterli önlemlerin alınmaması ve uçuşun en tehlikeli yanı olarak kabul edilen inişin yumuşak yapılamamasından dolayı çok kötü bir şekilde yaralanmıştır. İki ayağının kırıldığı bu uçuşun ardından yaşanan kötü yaralanmanın etkisiyle sadece 12 yıl yaşamış ve Kurtuba’da 78 yaşında vefat etmiştir. Tarih onu bu yönüyle “bilimsel uçuşun öncüsü” olarak kabul etmiştir.
Prof. Dr. P. K. Hitti, “Siyasî ve Kültürel İslam Tarihi” adlı eserinde onun bu konudaki çalışmaları övücü şu ifadelere yer vermiştir: “İbn-i Firnas, insanın uçması konusunda ilk ilmî ve pratik teşebbüsü yapan kimse olarak bilinmektedir.”
Tarihçi Osman Turan da “İslam medeniyetinde modern havacılığın öncüsü” ifadesine yer verdikten sonra onu öven şu ifadelerde bulunmuştur: “Daha doğrusu şu dünya tarihinde ilk defa uçmayı gerçekleştiren, uçak yapan bir Müslümandır.”
Asıl hedefi uçan bir cihaz yapmak olsa da bu niyetini gerçekleştirmedeki gayretleri yaralanmasından dolayı sekteye uğramış ve bunu yapmaya ömrü yetmemiştir.
Onun uçuş tarihine olan bu katkısı unutulmamış ve Bağdat’ta onun adına bir havaalanı inşa edilmiştir, İbn Firnas Havalimanı.
Uluslararası Astronomi Birliği (NASA) tarafından 1976 yılında ayda bulunan bir kratere onun adı verilmiştir.
Tunus ve Libya’da onun onuruna posta pulu basılmıştır.
İbn Hayyân’ın “el-Muktebes” adlı eserinde örneklerini verdiği bazı şiirlerinin dışında hiçbir eseri günümüze ulaşmamıştır.
Faslı tarihçilerden el-Mekkari, 17. Yüzyılda İbn Firnas’ın nadir başarılarını kitabında topladı, ancak bu kitap 200 yıl çevrilmedi.
Dünyanın en pahalı arabalarından biri olan “Rolls-Royce” 2013 yılında Abbas ibn Firnas’a atfen özel araç tasarlamıştır.
İspanya’da adına 2011 yılında bir köprü kurulmuştur.
————————
KAYNAKLAR
Kırbıyık, Kasım, TDV İslam Ansiklopedisi “Abbas bin Firnas” maddesi, cilt:1, sayfa:24.
http://www.alibababilimevi.com/ibn-i-firnas-ve-takipcileri/
[1]. http://www.merhabahaber.com/hazerfenden-once-ilk-ucan-insan-bilim-merkezinde-766108h.htm
[2]. Güneşin, yıldızların, gezegenlerin ve diğer gök cisimlerinin yapay görüntüsünün özel bir yansıtıcı yardımıyla kubbe şeklindeki tavana yansıtıldığı gösteri salonlarına verilen isimdir.
