Nebevi Aile – Halime Yılmaz / 2023 Mayıs / 126. Sayı

Hamd, âlemlerin Rabbi Allah’a mahsustur. Salat ve selam, Peygamberimiz Muhammed sallallahu aleyhi ve sellem’e, onun ailesi ve ashabına olsun. Allah’ın selamı, rahmeti, bereketi, hidayeti ve inayeti, tüm Müslüman kardeşlerimin üzerine olsun.

İnsanın, içinde yaşadığı toplumla uyum içinde olmasına sosyal uyum denir. Doğal gelişim sürecinin zorlukları ve olumsuz çevresel faktörler çocuğun bazı duygusal tepkiler vermesine sebep olabilir. Bu negatif tepkilere, uyum ve davranış problemleri denir.

Davranış problemlerinin bazı sebepleri; olumsuz aile yapısı, çocuğun sosyal çevrede yaşadığı olumsuz deneyimler gibi sebeplerdir. Bazen erken çocukluk döneminde çocuğun gelişimsel sürecine uygun olan hareketli ve dürtüsel davranışları, davranış problemleri ile karıştırılabiliyor. Hatta çocuk bu gibi sebeplerle “hiperaktif, problemli ve uyumsuz” gibi yaftalarla etiketlenebiliyor. Halbuki bu dönemde gelişimsel olarak hareketli olmaları ve çevreyi keşfetmeye çalışmaları, bir davranış problemi olarak değil, doğal bir süreç olarak değerlendirilmelidir.

Çocuk ve gençteki davranışın normal mi yoksa problem mi olduğunu ortaya koymada belirlenen ölçütler şunlardır: Yaşa uygunluk, normalden ayrılan davranışların yoğunluğu, süreklilik, cinsel rol beklentisi, kültürel faktörler.

Çocuklarda görülen davranış sorunları dışa yönelimli veya içe yönelimli olabilir. Dışa yönelimli davranışlar, öfke nöbetleri, başkalarına zarar verme, kural tanımama gibi dışarıdan fark edilebilir olan davranışlardır. İçe yönelimli davranışlar, çekingenlik, kaygılı olma gibi dışarıdan fark edilmesi zor olan ve çocuk veya gençte bazı ruhsal sorunlara sebep olabilen davranışlardır.

Erken çocuklukta çocuktaki davranış probleminin, işin ehli tarafından fark edilip tanımlanması, bu davranışları düzenlemek açısından oldukça önemlidir.

Çocuk veya gençte problem davranışların gelişmesindeki bazı risk faktörleri; kalıtım, yoksulluk, aile içi çatışma, beyin travmaları, boşanma, olumsuz okul deneyimleri, ihmal ve istismardır.

Uyum ve Davranış Problemleri Nasıl Önlenebilir?

Öncelikle çocuğa bakan kişi veya kişiler bu konuda eğitimden geçirilmelidir. Sonrasında ise problem davranış geliştirebilen çocuklar eğitilmelidir. Bu önlemlere rağmen devam eden sorunlarda ise profesyonel yardım alınmalıdır. Ama araştırmalara göre bir ve ikinci önleme çabaları, gerektiği şekilde verilen ailelerde sonuncu aşamaya başvurmak zorunda kalanlar %5’i geçmemektedir. Bu da aile ve çocuğun eğitiminin etki ve önemine dair mühim bir göstergedir.

Uyum ve Davranış Problemlerine Müdahale Ederken Nelere Dikkat Edilmelidir?

Bir davranış düzenlenirken sadece sorunlu olan o davranış değiştirilmeye çalışılmaz. Doğru olan davranışın devamlılığı ve sorunlu davranışın oluşmasını önlemek de gerekmektedir. Davranış düzenlemede dikkat edilmesi gereken ilkeler şunlardır:

Davranışın ortaya çıkmasına sebep olan nedenleri belirlemek

Sorunlu davranışı sadece oluştuğu bağlamda değerlendirmek

Yönergeleri açık ve net vermek

Pekiştireçler vasıtasıyla olumlu davranışların devamlılığını artırmak.